علت عجله ترکیه برای اشغال منبج
یکی از تحلیلگران سوری از اهمیت تصرف منبج در تسلط بر شرق فرات و عجله ترکیه برای آن می گوید.
به گزارش راهبرد معاصر؛ همزمان با جدی‌تر شدن مذاکرات نمایندگان دولت سوریه و ناظران روس با نمایندگان قسد و کرد‌های مستقر در شهر منبج، ارتش ترکیه تحرکات خود را برای اشغال این منطقه استراتژیک شدت بخشیده و یک تیپ زرهی همراه با کاروان پیاده‌نظام را در حاشیه پایگاه «عون الدادات» مستقر کرد.
همزمان مزدوران ترکیه در ارتش آزاد سوریه نیز کاروان‌های نظامی بزرگی را به حومه منبج فرستادند و حتی منابع غیر رسمی از آغاز حمله سه گروه تروریستی «احرار الشرقیه»، «فرقة الحمزه» و «اللواء الثانی» خبر دادند!
در این یادداشت اختصاصی، گوشه‌هایی از اهمیت استراتژیک شهر منبج بررسی کرده و علل اصلی تلاش ترکیه برای پیشدستی در اشغال این شهر را واکاوی می‌کنیم.
۱. مهم‌ترین ویژگی‌های جغرافیایی منبج
در تقسیم‌بندی‌های اداری سوریه، کشور به ۱۴ استان و هر استان به چند «منطقه» تقسیم می‌شود. هر منطقه نیز شامل چند ناحیه می‌باشد و هر ناحیه چند شهرستان، بخش و روستا را در بر می‌گیرد.
استان حلب به عنوان مهم‌ترین استان شمالی این کشور که تا پیش از آغاز بحران، قلب اقتصادی و صنعتی سوریه به شمار می‌رفت به ۹ قسمت تقسیم شده است. این ۹ قسمت عبارتند از: «منطقه دیرسمعان یا منطقه مرکزی حلب» (شامل شهر حلب و شهر‌های همجوار)، «منبج»، «اعزاز»، «الباب»، «عفرین»، «تل رفعت»، «جرابلس»، «کوبانی» (عین العرب) و «السفیرة».
برپایه سرشماری سال ۲۰۰۴، منطقه منبج با بیش از ۴۰۰ هزار جمعیت، دومین پرجمعیت‌ترین منطقه استان حلب بود و بعد از منطقه دیرسمعان (شهر حلب) پرجمعیت‌ترین منطقه این استان به شمار می‌رفت.
منبج از نظر منابع آبی، رتبه اول را در استان حلب در اختیار دارد و همین موضوع، این منطقه را به قطب کشاورزی شمال سوریه تبدیل کرده است. علاوه بر رود فرات که در مرز شرقی منطقه منبج را تشکیل می‌دهد، رود «ساجور» از وسط منطقه منبج عبور می‌کند و همین موضوع باعث شده حتی در اوج خشکسالی شرق سوریه نیز کشاورزی در منبج از رونق بسیار بالایی برخوردار باشد.
از نظر ترکیب جمعیتی، منبج در کنار اعزاز از متنوع‌ترین و متکثرترین مناطق استان حلب و حتی سرتاسر سوریه به شمار می‌روند. زبان اول شهر منبج عربی بوده و بیش‌تر روستا‌های این منطقه نیز عرب‌نشین می‌باشند؛ اما تعداد قابل توجهی روستا‌های کردنشین، ترکمان و چرکس نیز در این منطقه وجود دارد و تبعاً ترکیب قومیتی متنوعی را به شهر منبج بخشیده است. به همین جهت، منبج دارای یکی از متنوع‌ترین ترکیب‌های قومیتی در سرتاسر سوریه می‌باشد.
۲. اهمیت ژئوپلتیک منبج
منطقه منبج، دروازه شرقی شهر حلب محسوب می‌شود. از شهر حلب به سمت شرق، دو بزرگراه و جاده ترانزیتی وجود دارد که یکی از آن‌ها به سمت شهر «الباب» و دیگری به سمت «دیر حافر» می‌باشد. بزرگراه الباب حلب، مهم‌ترین جاده ترانزیتی شمال سوریه می‌باشد که بخشی از مسیر تاریخی جاده ابریشم را در برمی‌گیرد. این بزرگراه در واقع بزرگراه ارتباطی «حسکه» به «حلب» می‌باشد که در طول مسیر از «منبج» و «الباب» می‌گذرد.
دومین مهم‌ترین مسیر ترانزیتی شرق حلب، بزرگراه ارتباطی میان «رقه» و «حلب» می‌باشد که در طول مسیر خود از شهر‌های «مسکنة» و «دیر حافر» عبور می‌کند. شهر مسکنة، مرکز ناحیه مسکنه است که یکی از نواحی پنج‌گانه منطقه منبج می‌باشد. به این ترتیب، منبج را باید دروازه شرقی شهر حلب خواند.
دومین نکته مهم در مورد منطقه منبج، همجواری آن با استان رقه است. در میان شهر‌های بزرگ استان حلب، منبج نزدیک‌ترین شهر به استان رقه و شهر‌هایی نظیر رقه، عین عیسی، طبقه و... محسوب می‌شود و همین نکته باعث می‌شود تحولات منبج به طور جدی فضای اجتماعی و اقتصادی استان رقه را تحت تأثیر قرار دهد.
سومین نکته مهم منبج، اهمیت آن برای مرز‌های ترکیه است! گرچه شهر منبج حدود ۳۰ کیلومتر با مرز‌های ترکیه فاصله دارد؛ اما بزرگ‌ترین شهر غیرمرزی شمال سوریه محسوب می‌شود که دارای فاصله اندکی با شهر‌های مرزی «تل ابیض»، «کوبانی» (عین العرب)، «الراعی» و «جرابلس» است و به طور جدی می‌تواند چهار منطقه مرزی با ترکیه را تهدید کند!
۳. اهمیت منبج در بحران سوریه
منبج از ابتدای بحران سوریه، مرکز تحولات مهمی در شمال سوریه بوده است. گروه‌های تروریستی وابسته به ارتش آزاد در سال ۲۰۱۲ این منطقه استراتژیک را اشغال و در پی آن به سمت الباب یورش برده و در ادامه پیشروی‌های خود توانستند بخش شرقی شهر حلب را تصرف کنند. به این ترتیب، عملاً اشغال منبج مقدمه‌ای برای اشغال بخش شرقی شهر حلب بود.
همچنین منبج سر پل ارتباطی میان رقه و حلب محسوب می‌شد و معارضین با سیطره بر این منطقه، عملاً حریم مطمئنی برای رقه در سال ۲۰۱۲ ایجاد کردند. لازم به ذکر است که استان رقه، نخستین استان سرتاسر سوریه بود که در سال ۲۰۱۲ به طور کامل توسط گروه‌های تروریستی اشغال شد.
با اشغال منبج، عملاً شمال استان حلب به پایگاه دائمی گروه‌های تروریستی تبدیل شد و بسیاری از سران گروه‌های تروریستی طی این مدت از شمال استان حلب ظهور کردند.
«ابو جابر الشیخ» رهبر سابق گروه‌های تروریستی احرار الشام و تحریر الشام که اکنون دبیر داخلی شورای مرکزی تحریر الشام می‌باشد، اهل مسکنة می‌باشد که در منطقه منبج قرار دارد. «عبد القادر صالح» (حجی مارع)، «یوسف الجادر» (ابو فرات) و... نیز اهالی شمال استان فرات می‌باشند.
اواخر سال ۲۰۱۳ گروه تروریستی داعش در نبرد علیه ارتش آزاد توانست این شهر را تصرف کند. آن‌ها در جریان تصرف منبج، برخی سران ارتش آزاد مانند «البرنس» فرمانده گروه تروریستی کتائب الفاروق در شمال حلب را به قتل رساند. از آن زمان، منبج اصلی‌ترین پایگاه داعش در استان حلب محسوب می‌شد.
در سال ۲۰۱۶، ائتلاف سوریه دموکراتیک (قسد) به محوریت شبه نظامیان کرد با حمایت ائتلاف آمریکا منبج را تصرف کرد و از آن زمان، این شهر استراتژیک در سیطره قسد می‌باشد. در جریان تصرف منبج، داعش با چراغ سبز آمریکا و در پوشش شهروندان عادی این شهر، نیرو‌های خود را به سمت الباب فراری داد.
چند ماه بعد و با آغاز عملیات «درع الفرات»، ارتش ترکیه و مزدوران آن در ارتش آزاد به سمت منبج حرکت کردند؛ اما در پی مذاکرات فشرده میان آنکارا و واشنگتن، نهایتاً مقرر شد درع الفرات تمرکز اولیه خود را بر شهر الباب بگذارد و به همین علت پیشروی به سمت منبج در کرانه شمالی رود ساجور متوقف شد.
در همان ایام، ساختار دفاعی داعش در شمال استان حلب از هم گسیخته بود و مناطق اشغالی این گروه تروریستی به صورت دومینووار آزاد می‌شد. در همین راستا، ارتش سوریه نیز از محور شرق شهر حلب و فرودگاه کویرس به سمت شرق پیشروی کرد و بعد از آزادسازی «دیرحافر» به سمت طبقه حرکت کرد و در نتیجه بخش جنوبی منطقه منبج (ناحیه «مسکنة») توسط یگان‌های ببر یا تایگر فورس ارتش سوریه آزاد شد.
به این ترتیب هم‌اکنون بخش جنوبی منطقه منبج در کنترل نظام قانونی سوریه می‌باشد. بخش شمالی آن تا کرانه‌های رود ساجور در اشغال ارتش آزاد و نیرو‌های درع الفرات به نیابت از ارتش ترکیه بوده و بخش مرکزی آن شامل شهر منبج و ناحیه ابوقلقل در سیطره قسد می‌باشد.
۴. اهمیت استراتژیک منبج در وضعیت کنونی
پس از دستور رسمی ترامپ برای خروج نظامیان آمریکایی از سوریه، بحث در مورد سرنوشت مناطق تحت سیطره قسد از اهمیت مضاعفی برخوردار است. با توجه به برنامه جدی ارتش ترکیه برای عملیات قریب الوقوع در شرق رود فرات و استفاده از الگوی مشابه عملیات‌های درع الفرات و عفرین، شهر منبج از اهمیت مضاعفی برای ترکیه برخوردار است.
«عبدالرحمن عبارة» از تحلیلگران سوری مقیم اردن در این مورد به درستی می‌گوید: «کسی که زودتر منبج را تصرف کند، همان کسی است که به زودی بخش معظم شرق فرات را به قلمرو خود ضمیمه خواهد کرد.»
در توضیح این نکته باید در نظر داشت که منبج آخرین نقطه تحت تصرف قسد در غرب فرات است که دارای پیوستگی سرزمینی به شرق فرات می‌باشد.